کد مطلب:35860 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اعتقادات

عدهاي معتقدند كه: «دلالت ظواهر آيات بر مقاصد كاملاً ظني است نه قطعي، در حاليكه دلالت نصوص قرآن بر مقاصد قطعي است» آيا اين سخنان درست است؟

ما در بحثهاي مربوط به اصول فقه دلالت هر دو را قطعي دانستيم تنها با اين تفاوت كه گويندهي نص نميتواند از متن، خلاف آن را اراده كند و اگر چنين چيزي شد متهم به تناقض گويي ميشود در حالي كه ميتواند در ظاهر چنين كاري را انجام دهد، همين طوري كه گفتيم عام و مطلق بگويد در حالي كه مقصود جدي آن خاص و مقيد باشد و بعدها به چنين اراده خود تصريح كند.
اين نظريه در ميان اصوليين معروف است، در حالي كه از نظر ما هر دو دلالت قطعي است، ولي بايد ديد رسالت ظاهر چيست تا روشن شود دلالت آن بر آن رسالتي كه بر عهده دارد قطعي است يا ظني؟
در علم اصول ثابت شده است كه انسان داراي دو اراده است:
الف) اراده استعمالي.
ب) اراده جدي.
مقصود از اولي اين است كه لفظ را در معني خويش به كار ببرد، ولي ممكن است هدف از اين به كارگيري لفظ، يكي از امور زير باشد:
1. جداً خواهان آن است.
2. از ترس طرف و خوف از مخالف اين سخن را ميگويد (تقيه).
3. انگيزة او از اين سخن، شوخي و مطايبه است.
رسالتي كه بر دوش ظواهر است اين است كه ما را در جريان اراده استعمالي قرار دهد، و اما مراتب ديگر هرگز بر عهده الفاظ نيست تا ظواهر را به خاطر احتمال جدي يا تقيه يا شوخي ظني بناميم، اين بخش از احتمالات در نص هم وجود دارد دافع آنها اصول عقلايي است؛ يعني راه و روشهاي عقلا در سخن گفتن پيوسته انگيزهي سخن گفتن را ارادهي جدي ميدانند نه خوف و تقيه و نه مطايبه و شوخي.
بنابراين ظواهر و نص در رسالتي كه بر عهده دارند يك نواخت ميباشند، آري نص را نميتوان بر خلاف آن حمل كرد.
شگفت آنجاست كه اگر همهي ما با يكديگر سخن بگوييم، كلام يكديگر را به روشني ميفهميم و مكالمه ما حاكي از يك دلالت قطعي است نه ظني در حالي كه ما غالباً از مقاصد خود با ظواهر تعبير ميكنيم.
كساني كه دلالت ظواهر قرآن را نسبت به مقاصد، ظني ميدانند، يك نوع كاستي در شأن قرآن پديد آورده و آن را از معجزهي قطعي به صورت معجزهي ظني عرضه ميكنند؛ زيرا قوام اعجاز، لفظ و معناست و زيبايي لفظ از يك طرف و بلندي معنا از طرف ديگر دست به يكديگر ميدهند و اعجاز پديد ميآورند. هرگاه دلالت ظواهر بر مقاصد الهي ظني باشد، طبعاً نتيجه تابع اخس مقدمتين خواهد بود، يعني اعجاز قرآن نيز ظني بوده نه قطعي.

---

: آية الله جعفر سبحاني
سيماي فرزانگان ج 2